AI và mối nguy từ ma trận tin giả – Bài 1: Thách thức từ những sản phẩm "như thật"

Trên các nền tảng số hiện nay, ngày càng xuất hiện nhiều sản phẩm ứng dụng AI có khả năng tạo ra hình ảnh, âm thanh, video với độ chân thực cao. Đây là một bước tiến đáng kể trong ứng dụng công nghệ, nhưng đồng thời cũng tạo ra nguy cơ bị lợi dụng để lan truyền thông tin sai lệch, gây tác động tiêu cực tới nhận thức của người dùng.

Một ví dụ là đoạn clip do người dùng mạng xã hội chia sẻ, tái hiện cảnh một người chiến sĩ trở về trong vòng tay của người mẹ già, được tạo dựng từ ảnh cũ của một liệt sĩ bằng công nghệ AI. Dù không có thật, hình ảnh trong video có độ chi tiết và cảm xúc cao, khiến nhiều người tin rằng đây là tư liệu thực tế.

Một trường hợp khác, trong sự kiện động đất tại Myanmar cuối tháng 3/2025, một đoạn video mô tả cảnh một chú chó cứu em bé khỏi đống đổ nát được lan truyền rộng rãi. Mặc dù một số chuyên gia chỉ ra đây là sản phẩm tạo dựng bằng AI, song hình ảnh sống động và câu chuyện cảm động khiến nhiều người dùng mạng phải mất thời gian dài mới nhận ra tính chất giả mạo của nội dung.

Theo Đại tá, TS Trần Ngọc Anh – nguyên Chỉ huy trưởng Trung tâm 286 (Bộ Tư lệnh 86), hiện có hàng trăm công nghệ AI được sử dụng trên không gian mạng. Chỉ cần có hình ảnh, giọng nói và một số dữ liệu cơ bản, người dùng có thể tạo ra những video với hình ảnh "giống thật", thậm chí tạo hình các nhân vật nổi tiếng trong bối cảnh không có thật, khiến người xem khó phân biệt thật – giả.

Tính hai mặt và nguy cơ bị lợi dụng

Bên cạnh những tiện ích tích cực như hỗ trợ sản xuất nội dung, tối ưu quy trình làm việc, AI cũng đang bị các đối tượng xấu khai thác để tạo ra nội dung giả mạo. Đặc biệt, tội phạm công nghệ cao ngày càng tinh vi hơn trong việc sử dụng AI để thao túng tâm lý người dùng, thực hiện hành vi lừa đảo và phát tán thông tin sai lệch.

Số liệu từ Hiệp hội An ninh mạng quốc gia (NCA) cho thấy, tại Việt Nam, cứ khoảng 220 người dùng điện thoại thông minh thì có một người là nạn nhân của lừa đảo trực tuyến. Thiệt hại do tội phạm công nghệ cao gây ra trong năm 2024 ước tính hơn 18.900 tỷ đồng.

Không chỉ gây ảnh hưởng về kinh tế, các sản phẩm AI còn bị lợi dụng nhằm mục đích chống phá tư tưởng, văn hóa và chính trị. Gần đây, Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05), Bộ Công an đã phát hiện ba cơ quan báo chí lớn bị tấn công mạng, đánh cắp dữ liệu. A05 cảnh báo nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời, những vụ việc như vậy có thể gây hậu quả nghiêm trọng.

“Báo cáo rủi ro toàn cầu 2024” của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) xếp tin giả do AI tạo ra là rủi ro toàn cầu lớn thứ hai, chỉ sau thời tiết cực đoan. Điều này cho thấy đây không còn là vấn đề của một quốc gia riêng lẻ, mà đã trở thành thách thức mang tính toàn cầu.

Tăng cường nhận diện – Chủ động ứng phó

Trong bối cảnh đó, việc nâng cao nhận thức về nguy cơ từ AI và phát triển các công cụ kiểm tra, xác minh nội dung số là yêu cầu cấp thiết. Cùng với các giải pháp kỹ thuật, cần đẩy mạnh tuyên truyền, phổ cập kỹ năng số tới cộng đồng để người dân có khả năng phân tích, kiểm chứng và phản biện thông tin trên không gian mạng.

Đồng thời, việc đầu tư xây dựng hệ thống an ninh mạng hiện đại, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng, cơ quan báo chí, tổ chức công nghệ và doanh nghiệp là yếu tố quan trọng để phòng ngừa và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm.

Việc nhận diện, đấu tranh và ứng phó hiệu quả với tin giả do AI tạo ra không chỉ là yêu cầu đối với các cơ quan chức năng mà còn là trách nhiệm của mỗi người dùng trong việc giữ gìn môi trường mạng an toàn, lành mạnh và bền vững.

(Còn tiếp)