Lấp lỗ hổng trong quản lý thuế: chống buôn lậu, gian lận thương mại và tăng cường tính minh bạch

Chiêu trò gian lận thuế gia tăng

Tình trạng gian lận thuế đang ngày càng nghiêm trọng với nhiều thủ đoạn từ đơn giản đến tinh vi. Nếu như trước đây chủ yếu là kê khai thiếu doanh thu, chi phí không có thật, thì hiện nay các đối tượng đã lập công ty “ma” để mua bán hóa đơn giá trị gia tăng, gian lận hoàn thuế hoặc thao túng giá giữa các công ty liên kết trong tập đoàn đa quốc gia nhằm chuyển giá, trốn thuế.

Trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển, doanh nghiệp còn tận dụng nền tảng số và giao dịch xuyên biên giới để né thuế, gây thất thu lớn cho ngân sách và làm suy giảm niềm tin vào sự công bằng, minh bạch của hệ thống pháp luật.

Trước thực trạng này, Chỉ thị số 13/CT-TTg của Thủ tướng đã yêu cầu Bộ Tài chính phối hợp các cơ quan liên quan siết chặt quản lý, xử lý kịp thời doanh nghiệp gian lận. Tuy nhiên, theo Cục Thuế, hành vi mua bán hóa đơn ngày càng phức tạp và khó kiểm soát, phần lớn do quy trình thành lập doanh nghiệp còn quá dễ dàng. Nhiều người thậm chí bị lợi dụng thông tin cá nhân để đứng tên thành lập doanh nghiệp mà không hay biết.

Một hình thức gian lận phức tạp khác là chuyển giá trong doanh nghiệp FDI. Theo Bộ Tài chính, đến cuối năm 2023, có đến 18.140 doanh nghiệp FDI lỗ lũy kế – chiếm gần 63% số doanh nghiệp khảo sát. Nhiều trong số đó vẫn mở rộng quy mô, đầu tư thêm, làm dấy lên nghi vấn chuyển giá để né thuế. Các chuyên gia cho rằng nếu không có cơ sở dữ liệu giá giao dịch so sánh, cơ quan thuế gần như “bó tay” trong việc chứng minh hành vi thao túng.

Không chỉ doanh nghiệp mà khu vực hộ kinh doanh cá thể cũng là một “lỗ hổng” lớn. Cả nước hiện có 3,6 triệu hộ kinh doanh, trong đó gần 2 triệu hộ đóng thuế khoán - trung bình chỉ khoảng 700.000 đồng/tháng. Dù nhiều hộ có doanh thu lớn, nhưng vẫn kê khai theo mức thuế khoán cố định, gây thất thu đáng kể và tạo bất bình đẳng trong nghĩa vụ thuế giữa các thành phần kinh tế.

Áp dụng hoá đơn điện tử, số hóa quản lý và xử lý nghiêm gian lận

Trước yêu cầu cấp thiết phải vá “lỗ hổng” trong quản lý thuế, Chính phủ đã triển khai loạt giải pháp, trong đó nổi bật là áp dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền cho hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm, bắt đầu từ tháng 6/2025 theo Nghị định 70/2025/NĐ-CP.

Biện pháp này giúp giám sát giao dịch theo thời gian thực, chống gian lận và tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng. Cơ quan thuế cũng cho biết đã hoàn tất chuẩn bị từ thể chế, chính sách đến hạ tầng kỹ thuật và phối hợp chặt chẽ với các địa phương để hỗ trợ chuyển đổi suôn sẻ.

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu nhấn mạnh, doanh nghiệp chân chính sẽ bị “thua thiệt” nếu phải cạnh tranh với đối thủ trốn thuế - không thể giảm giá thành bằng cách hợp thức hóa chi phí giả. Điều này làm méo mó thị trường, khiến những người tuân thủ chịu áp lực tăng thuế, tăng phí.

Để giải quyết tận gốc, ngành thuế đang số hóa toàn diện hệ thống quản lý: bắt buộc sử dụng máy tính tiền, hóa đơn điện tử, công khai danh sách doanh nghiệp vi phạm, tăng cường thanh tra doanh nghiệp FDI có rủi ro chuyển giá, phối hợp chia sẻ dữ liệu giữa các ngành (thuế, hải quan, ngân hàng, công an…).

Ngoài ra, chế tài xử phạt được đề xuất tăng nặng, xử lý hình sự với hành vi có tổ chức, giá trị lớn nhằm răn đe. Cùng với đó là các chính sách khuyến khích tuân thủ tự nguyện như đơn giản hóa thủ tục khai thuế, tăng cường hỗ trợ kỹ thuật cho hộ kinh doanh và doanh nghiệp nhỏ.

Từ những nỗ lực này, mục tiêu cuối cùng không chỉ là chống thất thu thuế mà còn là xây dựng một hệ thống quản lý công bằng, hiện đại và minh bạch - nơi người tuân thủ không bị thiệt thòi và kẻ gian lận không còn đất sống.