Cải cách thuế thu nhập cá nhân: Đảm bảo công bằng, khuyến khích sáng tạo và phù hợp với thời đại

Sau gần 20 năm thực thi và nhiều lần sửa đổi, Luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) hiện hành đã dần bộc lộ những bất cập trong bối cảnh kinh tế - xã hội Việt Nam có nhiều thay đổi sâu sắc. Nhằm đảm bảo sắc thuế này tiếp tục đóng vai trò điều tiết hợp lý thu nhập cá nhân và hỗ trợ phát triển bền vững, Bộ Tài chính đang soạn thảo Luật Thuế TNCN mới, dự kiến trình Quốc hội vào kỳ họp cuối năm 2025.

Theo PGS-TS. Lê Xuân Trường (Học viện Tài chính), việc sửa đổi cần bám sát ba nguyên tắc nền tảng: lợi ích – công bằng – khả năng nộp thuế. Ông nhấn mạnh rằng mọi cá nhân đều được hưởng lợi từ sự phát triển của đất nước, vì vậy, khi có thu nhập, họ cũng cần có nghĩa vụ đóng góp lại cho xã hội. Đồng thời, hệ thống thuế cần đảm bảo sự công bằng giữa các nhóm thu nhập và phù hợp với khả năng tài chính thực tế của từng người.

Một trong những nội dung được quan tâm hàng đầu là biểu thuế lũy tiến từng phần hiện hành với 7 bậc thuế (từ 5% đến 35%). Theo đánh giá, biểu thuế này không chỉ phức tạp mà còn khiến người có thu nhập trung bình – cao dễ rơi vào tình trạng "nhảy bậc thuế", dẫn tới số thuế phải nộp tăng đột biến dù thu nhập thực tế không tăng tương ứng.

PGS-TS. Trường cho biết, Bộ Tài chính đang nghiên cứu giảm số bậc thuế xuống còn 5–6 bậc, đồng thời nới rộng khoảng cách thu nhập giữa các bậc để tạo sự hợp lý hơn trong điều tiết và tránh việc cá nhân phải quyết toán thuế phức tạp.

Việc cải tiến này sẽ giảm gánh nặng thuế cho người thu nhập trung bình – cao, đồng thời giúp thu hút và giữ chân lực lượng lao động có trình độ chuyên môn cao – yếu tố then chốt trong kỷ nguyên cạnh tranh chất lượng nguồn nhân lực toàn cầu. Một vấn đề khác đang được xem xét là quy định về các khoản thu nhập được miễn thuế TNCN. Hiện nay có 16 khoản được miễn, nhưng theo PGS-TS. Trường, danh sách này vừa thừa vừa thiếu.

Ví dụ, các trường hợp chuyển nhượng, tặng cho bất động sản giữa người thân (anh chị em ruột, cha mẹ vợ/chồng…) vẫn được miễn thuế hoàn toàn, dù có giá trị hàng chục, hàng trăm tỷ đồng. Điều này dễ bị lợi dụng để né thuế, gây thất thu ngân sách. Ông đề xuất nên chỉ miễn phần giá trị bất động sản ở mức giới hạn (3–4 tỷ đồng), phần vượt mức cần áp thuế theo biểu lũy tiến.

Ngược lại, một số đối tượng nên được bổ sung miễn thuế lại chưa có trong luật, như:

• Thu nhập từ lợi tức cổ phần của nông dân hợp tác xã;

• Thu nhập của nông dân tham gia mô hình "cánh đồng lớn";

• Thu nhập từ trái phiếu xanh, tín chỉ carbon, chuyển nhượng chứng chỉ giảm phát thải;

• Tiền lương hưu nhận một lần từ quỹ hưu trí tự nguyện…

Việc bổ sung các khoản này không chỉ phù hợp với tinh thần của các Nghị quyết về phát triển nông nghiệp và kinh tế tập thể, mà còn góp phần hỗ trợ đúng đối tượng cần khuyến khích – đặc biệt là nông dân và người nghỉ hưu.

Một đề xuất đáng chú ý là việc miễn, giảm thuế TNCN cho nhân lực công nghệ cao, đặc biệt là các cá nhân đang làm việc tại các dự án thuộc các lĩnh vực như:

• Công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, công nghiệp điện tử;

• Nông nghiệp công nghệ cao, chế biến nông sản công nghệ cao;

• Dự án khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực số…

Đề xuất này xuất phát từ Nghị quyết 57-NQ/TW (12/2024) về đột phá khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây sẽ là một cơ chế ưu đãi thuế quan trọng để thu hút nhân tài, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu lọt vào nhóm dẫn đầu ASEAN về nghiên cứu, phát triển AI và chính phủ số vào năm 2030.

Việc sửa đổi toàn diện Luật Thuế TNCN không chỉ mang ý nghĩa cập nhật hệ thống thuế phù hợp với điều kiện kinh tế mới, mà còn giúp chuyển hóa sắc thuế này từ một công cụ thu ngân sách thuần túy thành một đòn bẩy phát triển.

Sự công bằng, hợp lý trong chính sách thuế không chỉ tạo sự đồng thuận xã hội, mà còn tạo môi trường thuận lợi để nuôi dưỡng nguồn thu bền vững, thu hút nhân lực chất lượng cao, và đảm bảo an sinh xã hội trong dài hạn.