Thị trường vàng: “Cải cách triệt để” để phát triển lành mạnh

Chênh lệch giá - hệ quả của cơ chế kiểm soát cứng nhắc

Suốt hơn một thập kỷ qua, thị trường vàng Việt Nam vận hành theo mô hình độc quyền với cơ chế quản lý chặt chẽ. Mặc dù từng giúp ổn định tâm lý người dân trong giai đoạn bất ổn, nhưng mô hình này giờ đây lại trở thành lực cản lớn khiến giá vàng trong nước liên tục chênh lệch cao so với thế giới, có thời điểm lên tới 10–12 triệu đồng mỗi lượng. Chênh lệch này không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho người dân mà còn tạo ra động lực đầu cơ, khiến nguồn lực xã hội bị phân bổ sai lệch.

Một trong những điểm then chốt gây méo mó thị trường là cơ chế “xin – cho” trong cấp phép kinh doanh vàng miếng. Doanh nghiệp muốn tham gia thị trường phải đáp ứng hàng loạt điều kiện nghiêm ngặt và phụ thuộc vào sự phê duyệt của Ngân hàng Nhà nước, từ nhập khẩu vàng nguyên liệu đến sản xuất vàng miếng. Trong khi đó, thương hiệu vàng miếng SJC vẫn giữ vị thế độc quyền kéo dài, làm mất tính cạnh tranh và minh bạch trong hoạt động kinh doanh.

Mặc dù dự thảo sửa đổi Nghị định 24 đã tiếp thu một số ý kiến nhằm nới lỏng điều kiện, nhưng nhiều chuyên gia nhận định những thay đổi vẫn mang tính hình thức và chưa giải quyết được căn nguyên vấn đề. Việc duy trì cấp phép nhập khẩu từng lô hàng, yêu cầu vốn điều lệ quá cao và không có kế hoạch rõ ràng về thành lập sàn giao dịch vàng quốc gia cho thấy cải cách hiện tại mới chỉ chạm phần ngọn.

Hướng cải cách cần xuất phát từ nền tảng

Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã chỉ rõ yêu cầu phải xóa bỏ cơ chế xin – cho, thay thế bằng công cụ điều tiết thị trường minh bạch. Tổng Bí thư Tô Lâm cũng nhấn mạnh cần sớm chấm dứt tình trạng độc quyền trong sản xuất vàng miếng và chuyển sang mô hình thị trường có sự giám sát của Nhà nước.

Từ đó, các chuyên gia đề xuất năm định hướng cải cách căn bản: bãi bỏ cấp phép kinh doanh theo kiểu hành chính, cho phép nhiều thương hiệu vàng miếng được sản xuất theo tiêu chuẩn chung, trao quyền nhập – xuất khẩu cho doanh nghiệp theo hạn mức, rút vai trò sản xuất của cơ quan quản lý và sớm thiết lập sàn giao dịch vàng quốc gia. Đây là các bước đi cần thiết để xây dựng một thị trường minh bạch, ổn định và hội nhập.

Thị trường vàng Việt Nam đang đứng trước thời cơ lớn để thay đổi. Nếu tiếp tục duy trì mô hình quản lý cũ, không chỉ cơ hội bị bỏ lỡ mà lòng tin của người dân và doanh nghiệp cũng sẽ ngày càng suy giảm. Cải cách triệt để không đơn thuần là yêu cầu kinh tế mà còn là đòi hỏi tất yếu trong tiến trình xây dựng một nền kinh tế thị trường hiện đại, minh bạch và công bằng.