Địa chính trị và trí tuệ nhân tạo định hình lại ngành đầu tư mạo hiểm

Nếu như trong giai đoạn 2012–2022, mô hình đầu tư truyền thống dựa trên lãi suất thấp, nguồn vốn dồi dào và sự bùng nổ của các nền tảng số giúp giới đầu tư dễ dàng rót vốn, chờ IPO hoặc M&A để thoát vốn, thì đến nay, công thức đó không còn mang lại hiệu quả như trước.

Chỉ riêng trong năm 2021, Mỹ ghi nhận 478 công ty khởi nghiệp đạt mức định giá từ 1 tỷ USD trở lên, chiếm khoảng 31% tổng số kỳ lân từng được hỗ trợ bởi vốn ĐTMH. Tuy nhiên, tình hình đã thay đổi đáng kể kể từ sau đại dịch, khi lãi suất tăng, lạm phát kéo dài và bất ổn chính trị – kinh tế toàn cầu gia tăng.

Từ toàn cầu hóa đến khu vực hóa

Đầu năm 2025, việc chính quyền Mỹ công bố chính sách thuế mới đã tạo ra những xáo trộn trên thị trường vốn toàn cầu. Các rào cản thương mại cùng với biến động địa chính trị đã buộc các quỹ ĐTMH phải xem xét lại chiến lược phân bổ vốn, chuyển từ mô hình toàn cầu hóa sang ưu tiên thị trường nội địa và khu vực.

Một ví dụ điển hình là Sequoia Capital – quỹ đầu tư hàng đầu trong lĩnh vực ĐTMH – đã công bố kế hoạch tách thành ba thực thể độc lập tại Mỹ/Châu Âu, Ấn Độ/Đông Nam Á và Trung Quốc. Động thái này thể hiện rõ xu hướng khu vực hóa nhằm giảm thiểu rủi ro chính trị và tối ưu hiệu quả đầu tư.

Cùng với đó, giới đầu tư có xu hướng rút khỏi các lĩnh vực dễ bị tổn thương bởi chuỗi cung ứng toàn cầu như sản xuất phần cứng hay logistics, để chuyển sang các lĩnh vực công nghệ có khả năng phân phối xuyên biên giới như AI, blockchain, tài chính phi tập trung (DeFi).

Các quỹ ĐTMH bắt đầu chuyển dòng vốn khỏi những startup dựa vào sản xuất phần cứng, chuỗi cung ứng vật lý hoặc logistics quốc tế.

AI trở thành tâm điểm của dòng vốn

AI đang trở thành nhân tố trung tâm tái định hình chiến lược đầu tư trong giai đoạn mới. Theo dữ liệu từ HSBC, năm 2024, các công ty AI thu hút tới 42% tổng vốn ĐTMH toàn cầu – tăng mạnh so với mức 36% năm 2023 và 22% năm 2022.

Làn sóng đầu tư không chỉ đến từ các quỹ mạo hiểm truyền thống, mà còn từ các tập đoàn công nghệ lớn. Những khoản đầu tư hàng tỷ USD vào OpenAI, Anthropic hay cơ sở hạ tầng dữ liệu cho thấy AI đang là lĩnh vực được đánh giá có tiềm năng sinh lời dài hạn. Tuy nhiên, việc vốn tập trung vào số ít công ty cũng đặt ra thách thức đối với các startup nhỏ hơn khi cạnh tranh tài trợ.

Đáng chú ý, AI cũng đang làm thay đổi mô hình khởi nghiệp. Nhiều công ty hiện nay có thể hoạt động hiệu quả với quy mô nhỏ hơn nhờ ứng dụng AI trong vận hành và sản xuất. Các doanh nghiệp như Midjourney – chưa huy động vốn bên ngoài nhưng vẫn đạt định giá trên 10 tỷ USD – đang mở ra một hướng đi mới cho mô hình startup “nhẹ vốn, nhanh lời”.

Điều này khiến các hình thức tài trợ thay thế như vay nợ trở nên hấp dẫn hơn, đặc biệt với các doanh nghiệp có dòng tiền ổn định và khả năng sinh lời sớm. Trong bối cảnh vốn ĐTMH truyền thống ngày càng bị xem là “đắt đỏ” do pha loãng cổ phần, nhiều startup lựa chọn giữ quyền sở hữu bằng cách huy động vốn thông qua doanh thu hoặc tài sản thế chấp.