AI và Mối Nguy Từ Ma Trận Tin Giả – Bài 2: Thao Túng Trong Thế Giới Ảo

“Cứ mở mạng là thấy tin phản động đập vào mắt” – cảm thán ấy của một người dùng mạng xã hội không còn là cá biệt. Trong dịp kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam và 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, hàng loạt sản phẩm truyền thông sử dụng AI xuất hiện trên không gian mạng. Có cái đẹp – và cũng có cái đáng sợ.

Những sản phẩm tích cực do giới trẻ Việt sáng tạo gây ấn tượng mạnh: hoạt họa lịch sử, phim ngắn về Bác Hồ, các MV cổ động tinh thần dân tộc... Tất cả cho thấy năng lượng yêu nước chân thành và sự nhập cuộc đầy trách nhiệm của thế hệ Gen Z trong hành trình gìn giữ ký ức dân tộc bằng công nghệ. Đây là dấu hiệu đáng mừng – một dạng “quốc phòng mềm” cần được nhân rộng.

Tuy nhiên, đồng thời với sự tích cực ấy là một dòng chảy ngầm không kém phần dữ dội: tin giả, video bịa đặt, thông tin xuyên tạc cũng được AI "sản xuất hàng loạt" với mức độ tinh vi chưa từng có. Chúng đánh đúng vào điểm yếu của người dùng: thiếu kỹ năng nhận diện, dễ dao động tâm lý, tin vào số đông hơn là sự thật.

Tin giả – khi kẻ xấu “giao phó” cho thuật toán

Không cần một tổ chức bài bản, chỉ cần một cá nhân rành công nghệ, có tư tưởng lệch lạc và một phần mềm AI mạnh mẽ – thế là đã đủ để tạo nên một "cơn bão" trên không gian mạng.

Điển hình là vụ việc về một đại biểu Quốc hội ở Tây Nguyên bị đồn là “giáng chức, mất quân hàm” chỉ vì phát ngôn mạnh mẽ chống vi phạm luật giao thông. Tin này lan nhanh đến mức nhiều cựu chiến binh, cán bộ hưu trí ở quê cũng tin sái cổ. Tất cả xuất phát từ một clip giả sử dụng AI, nhái giọng nói, gương mặt đến mức gần như không thể phân biệt bằng mắt thường.

Theo một chuyên gia từ Bộ Tư lệnh 86, chính sự quan tâm xã hội lớn với phát ngôn của vị đại biểu đã khiến thuật toán AI nhận diện đây là “chủ đề nóng” và tự động lan truyền thêm nội dung liên quan – kể cả là tin giả. Không còn cần người điều khiển, AI giờ đây biết “chọn mồi”, biết “gieo gió” bằng chính sự quan tâm thật của công chúng.

Khi AI trở thành công cụ thao túng tâm trí

Vụ việc đau lòng tại Đồng Nai – một nữ lãnh đạo huyện bị lừa mất 170 tỷ đồng qua thủ đoạn sử dụng AI – là lời cảnh tỉnh cho tất cả. Nhưng khi “lừa đảo” chuyển từ tiền bạc sang tư tưởng, thì hậu quả không còn đong đếm được.

Vụ tung tin nữ sinh bị cưỡng hiếp ở Trường Quân sự Quân khu 7 năm 2023 là minh chứng điển hình. Một video được AI dựng lại đến mức “sống động như thật”, khiến cả xã hội rúng động. Khi cơ quan chức năng chưa kịp lên tiếng, cộng đồng mạng đã phẫn nộ, chia sẻ hàng triệu lượt. Đến khi Bộ Tư lệnh Quân khu 7 họp báo chính thức bác bỏ, thì niềm tin đã bị tổn thương – và tổn thương đó không thể xóa trong một ngày một giờ.

Vũ khí của kẻ thù: Dữ liệu chính thống và giọng điệu ngông cuồng

Đại tá, Tiến sĩ Trần Ngọc Anh – nguyên Chỉ huy trưởng Trung tâm 286, Bộ Tư lệnh 86 – cho rằng: “Các thế lực thù địch giờ không còn cần viết bài xuyên tạc thủ công. AI làm thay tất cả. Chúng trích dẫn chính xác, rồi bóp méo tinh vi, lồng ghép xuyên tạc... khiến người đọc tưởng như đó là ‘sự thật bị che giấu’.”

Chiêu bài “lộng giả thành chân” – sản xuất chatbot tự bình luận, chia sẻ, xúi giục trên mạng – khiến AI không chỉ là công cụ truyền thông mà trở thành “quân đội ảo” nguy hiểm.

Mới đây nhất, cái gọi là “lá thư thách thức Tổng Bí thư Tô Lâm” của đối tượng Nguyễn Văn Đài (tự nhận là luật sư) là một sản phẩm phản động điển hình. Nhưng điều khiến người ta giật mình hơn là cách nó được lan truyền: từ bài viết trên nền tảng nhỏ, được AI nhận diện “đang nóng”, lan sang Facebook, TikTok, Telegram, rồi được một số kẻ bất mãn “đẩy trend” thành một đề tài gây tranh cãi ảo.

Giải pháp: Lấy xây để chống, lấy thật để dập giả

Trước ma trận ảo – không thể chống lại bằng cách đơn thuần “gỡ bài”, “chặn trang”. Cần tạo kháng thể tinh thần và thói quen tiếp cận thông tin chính thống trong cộng đồng.

Không thể phủ nhận một thực tế: Trình độ công nghệ của nhiều cán bộ, đảng viên, công nhân, người dân nông thôn còn ở mức “bình dân học vụ số”. Điều này đòi hỏi các cơ quan truyền thông, quản lý cần làm nhiều hơn nữa để phổ cập kỹ năng số, định hướng thông tin.

Giải pháp không nằm ở việc triệt tiêu AI – mà là làm chủ nó. Như cách nhiều bạn trẻ Việt đang làm: sáng tạo nội dung tích cực bằng chính công cụ AI. Đó là câu trả lời mạnh mẽ nhất với những kẻ muốn lợi dụng AI để đầu độc niềm tin xã hội.

(còn nữa)