Phân cấp, phân quyền cho địa phương trong lĩnh vực khoa học và công nghệ

Phân quyền mạnh cho địa phương trong lĩnh vực khoa học và công nghệ: Bước chuyển thể chế vì một chính quyền kiến tạo, gần dân

Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 133/2025/NĐ-CP quy định về phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực quản lý Nhà nước của Bộ Khoa học và Công nghệ cho Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và Chủ tịch UBND cấp tỉnh. Đây là một bước đi quan trọng nhằm tăng cường tính chủ động, linh hoạt cho các địa phương trong thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về khoa học và công nghệ; đơn giản hóa thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, đồng thời thúc đẩy cải cách thể chế theo định hướng Chính phủ kiến tạo.

Nghị định do Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì xây dựng, với hệ thống quy định rõ ràng, có tính khả thi cao. Mục tiêu là chuyển giao hợp lý một phần thẩm quyền từ Trung ương cho địa phương, trong khi Bộ vẫn giữ vai trò định hướng chiến lược, hỗ trợ kỹ thuật và giám sát thực hiện.

Theo đó, 78 nhiệm vụ được đề xuất phân quyền, phân cấp – gồm 16 nhiệm vụ phân quyền và 62 nhiệm vụ phân cấp, triển khai theo lộ trình: năm 2025 chuẩn bị, năm 2026 thí điểm, và mở rộng toàn quốc từ 2027.

Kết quả rà soát cho thấy, 117/223 nhiệm vụ quản lý Nhà nước trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, tương đương 52,5%, được đề xuất phân cấp, phân quyền – tỷ lệ cao hàng đầu trong các bộ, ngành. Nhiệm vụ phân quyền: Địa phương được chủ động trong nhiều lĩnh vực quan trọng, Nghị định cho phép UBND cấp tỉnh quyết định các nội dung quan trọng theo luật định, cụ thể:

Trong viễn thông: địa phương có quyền cấp phép dịch vụ viễn thông cố định mặt đất, xử lý vi phạm, yêu cầu dừng cung cấp dịch vụ.

Trong công nghệ thông tin và chuyển đổi số: địa phương được xây dựng và triển khai chiến lược chuyển đổi số riêng.

Trong sở hữu trí tuệ và công nghiệp: UBND cấp tỉnh được xử lý đơn đăng ký sáng chế, xác lập quyền sở hữu, và xử lý vi phạm trong phạm vi địa phương.

Trong khoa học và công nghệ: địa phương được thẩm định, phê duyệt nhiệm vụ nghiên cứu khoa học công nghệ cấp tỉnh, phù hợp định hướng phát triển kinh tế - xã hội.

Trong chuyển giao công nghệ: địa phương có quyền thẩm định, phê duyệt hợp đồng chuyển giao công nghệ và cho phép thành lập tổ chức khoa học có yếu tố nước ngoài.

Về các nhiệm vụ phân cấp cho địa phương, Nghị định xác định 7 lĩnh vực trọng tâm gồm: viễn thông; tần số vô tuyến điện; công nghệ thông tin và chuyển đổi số; sở hữu trí tuệ; năng lượng nguyên tử; tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng; và khoa học và công nghệ. Nghị định số 133/2025/NĐ-CP là cụ thể hóa giai đoạn đầu trong kế hoạch chuyển giao thẩm quyền, tạo nền tảng cho mô hình quản lý hiện đại, linh hoạt và gần dân hơn. Đây không chỉ là bước đi cải cách hành chính mà còn là bước chuyển thể chế mạnh mẽ, hướng đến một hệ thống quản trị quốc gia năng động, hiệu quả, thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo từ cơ sở.

Tháo gỡ nút thắt phân quyền: Trao quyền thực chất cho địa phương

Một trong những mục tiêu trọng tâm của Nghị định số 133/2025/NĐ-CP là giải quyết triệt để tình trạng "Trung ương ôm việc, địa phương chờ phân bổ" trong quản lý nhà nước về khoa học và công nghệ. Việc phân quyền, phân cấp giữa cơ quan trung ương và chính quyền địa phương được thiết kế dựa trên ba tiêu chí then chốt: tính chất kỹ thuật – chuyên môn của nhiệm vụ, khả năng tổ chức thực hiện và mức độ phù hợp với điều kiện thực tiễn của từng địa phương.

Phân quyền, phân cấp không dàn trải, mà được thực hiện theo nguyên tắc "đủ rõ, đủ mạnh, đủ điều kiện", đi kèm với cơ chế giải trình minh bạch, trách nhiệm rõ ràng. Mỗi nhiệm vụ được chuyển giao phải đảm bảo: quy trình thực hiện ổn định, tính kỹ thuật rõ ràng, địa phương đủ năng lực và đã từng có kinh nghiệm xử lý thực tế. Toàn bộ quy trình và kết quả xử lý phải được công khai, minh bạch.

Đối với các nhiệm vụ mang tính chiến lược, điều phối vùng, hoặc có tác động lớn đến quốc phòng, an ninh, môi trường hoặc liên quan đến cam kết quốc tế, thẩm quyền vẫn được giữ ở cấp Trung ương. Điều này giúp duy trì tính thống nhất trong quản lý ngành, đồng thời thể hiện sự tin tưởng và trao quyền thực chất cho địa phương.

Nghị định giúp địa phương chủ động trong quản lý, rút ngắn thủ tục, nâng cao hiệu quả phục vụ người dân và doanh nghiệp (Ảnh: Thu Hiền).

Để bảo đảm thực thi hiệu quả, Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ ban hành hướng dẫn nghiệp vụ chi tiết, tổ chức các đợt tập huấn, bồi dưỡng cán bộ và chuyển giao đầy đủ hệ thống cơ sở dữ liệu chuyên ngành. Đồng thời, Bộ sẽ kiểm tra, giám sát định kỳ việc triển khai, đồng hành cùng địa phương trong xử lý các tình huống phát sinh, đảm bảo chất lượng thực thi và sự thống nhất trong toàn hệ thống.

Đáng chú ý, UBND cấp xã cũng được phân cấp trong quản lý chất lượng sản phẩm, hàng hóa trên địa bàn, giúp nâng cao hiệu lực quản lý từ cấp cơ sở.

Về phía địa phương, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm xây dựng kế hoạch triển khai Nghị định, phân công đầu mối thực hiện, ban hành quy chế phối hợp liên ngành, tổ chức kiểm tra nội bộ và báo cáo định kỳ kết quả thực hiện về Bộ Khoa học và Công nghệ.

Nghị định được xem là nền tảng thể chế quan trọng, tạo điều kiện để các tỉnh, thành phố chủ động thúc đẩy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, hình thành trung tâm đổi mới sáng tạo cấp vùng, phát triển doanh nghiệp khoa học và công nghệ cũng như hệ sinh thái startup công nghệ từ nhu cầu thực tiễn địa phương.

Nếu được triển khai đồng bộ và quyết liệt, Nghị định số 133/2025/NĐ-CP sẽ trở thành dấu mốc thể chế quan trọng trong năm 2025, đưa khoa học và công nghệ từ vai trò “được quản lý” trở thành động lực phát triển tại mỗi địa phương, thay vì chỉ là lĩnh vực tập trung ở cấp Trung ương như trước đây.