Khi GenAI bắt đầu hiện diện trong mọi khía cạnh của đời sống, ngành báo chí không đứng ngoài cuộc. Tại nhiều tòa soạn trên thế giới, AI được kỳ vọng sẽ giúp giải phóng sức lao động, tăng tốc sản xuất nội dung và nâng cao hiệu suất biên tập. Nhưng cùng với kỳ vọng đó là những lo ngại rất thực tế: Liệu AI có thay thế con người? Và báo chí sẽ đi về đâu khi niềm tin, cảm xúc và trách nhiệm – những yếu tố cốt lõi – không thể được mã hóa?
Một trong những trở ngại lớn nhất hiện nay không nằm ở công nghệ, mà ở yếu tố con người. Các chuyên gia tại Hội nghị AI do Hiệp hội Truyền thông quốc tế (INMA) tổ chức cho biết, việc triển khai GenAI quy mô lớn trong tòa soạn gặp nhiều rào cản từ nội bộ – nơi các phóng viên, biên tập viên còn chưa sẵn sàng chấp nhận thay đổi.
Theo chuyên gia Tobias Zwingmann, lý do khiến nhiều nhân sự “kháng cự” với AI không phải vì họ thiếu hiểu biết, mà vì họ lo ngại bị thay thế hoặc đánh giá là kém năng lực. Một khảo sát toàn cầu của Slack cho thấy, gần một nửa nhân viên văn phòng cảm thấy không thoải mái khi phải thừa nhận đã sử dụng AI cho công việc hằng ngày, vì sợ bị nhìn nhận tiêu cực.
Tuy nhiên, những nơi ứng dụng thành công thường là những nơi để người làm báo tự tham gia xây dựng công cụ, như các tòa soạn tại Thụy Điển hay Anh – nơi nhà báo được trao quyền tiếp cận, thử nghiệm và phát triển các giải pháp GenAI theo nhu cầu thực tiễn.
GenAI hiện chủ yếu hoạt động ở hai vai trò chính: thay thế các công việc lặp đi lặp lại và tăng tốc quy trình sản xuất nội dung. Các “công cụ dệt máy” hay “thước trượt” – cách ví von của chuyên gia Roy Bahat – đang giúp các tòa soạn xử lý văn bản nhanh hơn, tìm kiếm thông tin chính xác hơn và hỗ trợ gợi ý nội dung hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, những ứng dụng thực sự đột phá – tương đương với vai trò “cần cẩu” trong mô hình ẩn dụ của Bahat, tức là làm những việc vượt quá khả năng con người – vẫn còn rất hiếm. Một phần vì công nghệ chưa hoàn thiện, phần khác vì tổ chức chưa sẵn sàng thay đổi cấu trúc và tư duy để thích ứng.
Chuyên gia dự báo, phải vài năm nữa GenAI mới trở thành công cụ phổ biến trong lĩnh vực truyền thông, tương tự như cách internet tốc độ cao từng tạo ra bước ngoặt cho nội dung số.
Các công cụ GenAI hiện tại đang đóng vai trò như “trợ lý số”, giúp nhà báo tiết kiệm thời gian, phát hiện dữ liệu tiềm năng và đưa ra đề xuất nhanh chóng. Tuy nhiên, xu hướng sắp tới là sự xuất hiện của các “AI agents” – những “tác nhân” có khả năng tự vận hành quy trình công việc, phân tích dữ liệu điều tra, tổng hợp nội dung và thậm chí là đưa ra đề xuất biên tập.
Những hệ thống này đang được thử nghiệm tại các tổ chức truyền thông lớn, nơi chúng không chỉ hỗ trợ mà còn thay thế một phần vai trò của con người trong những khâu lặp lại, kỹ thuật.
Câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để kiểm soát được sự thay thế này? Giải pháp được nhiều chuyên gia đồng thuận là tận dụng AI để gánh vác những phần việc nhàm chán, cho phép con người tập trung vào những nội dung giá trị hơn – từ phân tích chuyên sâu đến kể chuyện giàu cảm xúc.
Trong tương lai gần, chiến lược sản phẩm và nội dung của các đơn vị báo chí sẽ phải thay đổi. Khi người tiêu dùng ngày càng mong đợi trải nghiệm đa phương tiện, được cá nhân hóa và có thể tương tác, báo chí buộc phải chuyển mình từ cung cấp thông tin thuần túy sang cung cấp trải nghiệm toàn diện.
Một kịch bản không xa là người dùng hỏi điện thoại “hôm nay có tin gì?”, và AI sẽ trả lời trực tiếp mà không cần truy cập bất kỳ trang báo nào. Khi đó, nguồn doanh thu của các tòa soạn có thể đến từ các thỏa thuận cấp phép nội dung với nền tảng AI, hoặc qua các sàn giao dịch trung gian.
Tuy nhiên, điều giữ chân người đọc vẫn sẽ là sự khác biệt mà chỉ con người mới có thể mang lại – sự chân thật, chiều sâu và cảm xúc trong từng câu chuyện. Những bài phân tích, những góc nhìn từ người có uy tín, những câu hỏi đặt vấn đề đúng lúc – tất cả vẫn là điểm tựa để báo chí giữ vai trò dẫn dắt.
“Quan trọng nhất vẫn là những điều chân thật, những câu chuyện được kể bởi con người, về con người” – đó là chia sẻ của ông Charlie Beckett, Giám đốc sáng kiến Journalism AI thuộc Trường Kinh tế London.
GenAI có thể thay đổi cách báo chí vận hành, nhưng không thay thế được mục tiêu cốt lõi: phục vụ công chúng, truyền tải sự thật và tạo nên ảnh hưởng tích cực. Khi được ứng dụng một cách có chiến lược và có trách nhiệm, GenAI không phải là mối đe dọa, mà là một công cụ đồng hành, giúp người làm báo đi xa hơn trong hành trình kể lại câu chuyện của thời đại.
Bình luận (0)
Chuỗi sự kiện học thuật và trải nghiệm mang tên “Cùng nhau tạo ra Doraemon - Tương lai dệt từ trái tim và AI” sẽ diễn ra tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh vào ngày 21 và 22/6, với sự tham gia của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Osawa Masahiko, chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo đến từ Đại học Nihon (Tokyo, Nhật Bản).
