Cơ chế Sandbox định hình lại hoạt động cho vay ngân hàng: Tạo “vùng an toàn” pháp lý

Một thập kỷ hoạt động của thị trường P2P Lending

Cho vay ngang hàng – hình thức kết nối trực tiếp giữa người vay và người cho vay qua nền tảng số, không qua trung gian tài chính truyền thống – từng được kỳ vọng là giải pháp bổ sung nguồn vốn hiệu quả cho người dân và doanh nghiệp nhỏ. Tuy nhiên, do thiếu khung pháp lý rõ ràng, lĩnh vực này đã rơi vào tình trạng phát triển "trôi nổi" suốt gần một thập kỷ.

Thống kê của Ngân hàng Nhà nước cho thấy, từ khoảng 40 doanh nghiệp fintech năm 2016, con số này đã tăng gần gấp năm lần vào năm 2022, với sự tham gia đa dạng vào các mảng như thanh toán, chấm điểm tín dụng và cho vay tiêu dùng.

Tuy nhiên, sự bùng nổ này cũng đi kèm nhiều rủi ro. Một số nền tảng lợi dụng sự thiếu hiểu biết của người dân để mời gọi đầu tư hoặc cho vay với lãi suất cao ngất ngưởng, tiềm ẩn nguy cơ lừa đảo. Nhiều người vay sau khi ký hợp đồng mới phát hiện chi phí thực tế cao gấp nhiều lần so với thông tin ban đầu.

Theo Bộ Công an, một số ứng dụng cho vay qua mạng sử dụng địa chỉ “ma”, núp bóng doanh nghiệp công nghệ để thực hiện hành vi cho vay nặng lãi. Các biện pháp đòi nợ phi pháp như đe dọa, khủng bố tinh thần, thậm chí giam giữ người vay, đã được ghi nhận tại nhiều địa phương.

Luật sư Thu Hà (Đoàn Luật sư TP. Hà Nội) chỉ rõ thêm: nhiều hợp đồng vay vốn qua nền tảng không có tính pháp lý ràng buộc, thiếu cơ chế giám sát, khiến nguồn vốn bị sử dụng sai mục đích, dẫn tới tranh chấp, kiện tụng kéo dài. Một số nền tảng thậm chí còn hoạt động theo mô hình Ponzi, dùng tiền người sau để trả cho người trước – ẩn chứa rủi ro đổ vỡ hệ thống.

Sandbox: Công cụ để kiểm soát và thúc đẩy đổi mới

Trước những nguy cơ kể trên, sự ra đời của Nghị định 94 được giới chuyên gia đánh giá là bước đi cần thiết và kịp thời để quản lý lĩnh vực mới nổi này.

Theo luật sư Đặng Thành Chung (Đoàn Luật sư Hà Nội), Sandbox là giải pháp hài hòa giữa phát triển và quản lý. “Khung pháp lý thử nghiệm sẽ giúp phân biệt giữa các mô hình hợp pháp và bất hợp pháp, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nghiêm túc phát triển, đồng thời bảo vệ người tiêu dùng và nhà đầu tư trước các rủi ro tài chính,” ông nhấn mạnh.

Không chỉ là công cụ kiểm soát, Sandbox còn mở ra cơ hội khai thác dữ liệu vận hành thực tế, thử nghiệm tích hợp các giao diện lập trình mở (Open API), từ đó thúc đẩy chia sẻ dữ liệu có kiểm soát giữa các tổ chức tín dụng, fintech và bên thứ ba.

PGS.TS Nguyễn Hữu Huân (Đại học Kinh tế TP.HCM) cho biết, mô hình P2P Lending từng phát triển mạnh tại Trung Quốc và Mỹ. Tuy nhiên, khi Trung Quốc siết chặt quản lý, hơn 1.000 nền tảng đã rút khỏi thị trường, chỉ còn vài chục đơn vị hoạt động. Việt Nam cần rút ra bài học từ thực tiễn quốc tế để xây dựng lộ trình quản lý phù hợp, tránh cả hai thái cực: buông lỏng và siết quá chặt.

Cần định danh, kiểm soát rủi ro và bảo vệ người vay

Các chuyên gia cho rằng, để Sandbox hoạt động hiệu quả, Việt Nam cần ban hành quy định rõ ràng về lãi suất, giới hạn khoản vay, xếp hạng tín nhiệm cá nhân và định danh khách hàng. Hệ thống chấm điểm tín dụng xã hội – như mô hình của Trung Quốc – có thể giúp hạn chế tình trạng "trốn nợ", vốn đang là một vấn nạn nhức nhối hiện nay.

Đồng thời, cần thiết lập hàng rào pháp lý ngăn chặn việc lợi dụng P2P Lending để vận hành mô hình tín dụng đen. Các khoản vay cộng đồng bất hợp pháp trên mạng cần được phân biệt rõ ràng với mô hình cho vay hợp pháp để không làm lẫn lộn môi trường đầu tư.

Luật sư Thu Hà khuyến nghị thêm rằng, để mô hình này thực sự trở thành một kênh đầu tư an toàn, cần quy định mức trần cho vay, tăng cường giáo dục tài chính cho nhà đầu tư, và đảm bảo mọi giao dịch đều minh bạch, có cơ chế xử lý rủi ro rõ ràng.

Sandbox không chỉ là công cụ thử nghiệm, mà còn là “tấm lá chắn” pháp lý, đảm bảo sự phát triển bền vững cho lĩnh vực fintech đang bùng nổ. Trong bối cảnh tín dụng đen vẫn còn len lỏi dưới vỏ bọc công nghệ, cơ chế này là bước khởi đầu quan trọng để bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng, giữ gìn sự minh bạch và ổn định của hệ thống tài chính quốc gia.