Thương mại điện tử chiếm sóng: Lợi nhuận về tay ai?

Thương mại điện tử – Trụ cột của nền kinh tế số

Sau COVID-19, thương mại điện tử đã không còn là “lựa chọn thay thế” mà trở thành xu hướng chủ đạo trong hành vi tiêu dùng của người Việt. Theo Bộ Công Thương, lĩnh vực này hiện chiếm tới 2/3 giá trị của nền kinh tế số – một con số phản ánh không chỉ quy mô mà còn là sức ảnh hưởng lan tỏa của nó đối với toàn bộ nền kinh tế.

Từ việc mua sắm trực tuyến, thanh toán điện tử cho đến logistics thông minh, thương mại điện tử đã len lỏi vào từng mắt xích trong chuỗi tiêu dùng. Trong bối cảnh toàn cầu hóa chững lại, đầu tư số lên ngôi thì việc các sàn thương mại điện tử ngày càng “chiếm sóng” cho thấy sự thay đổi căn bản trong cách vận hành thị trường.

Lợi nhuận chảy về đâu?

Tuy nhiên, đằng sau sự tăng trưởng đầy ấn tượng là một câu chuyện không hoàn toàn công bằng. Những tập đoàn công nghệ và các “ông lớn” trong lĩnh vực thương mại điện tử với lợi thế về công nghệ, vốn, dữ liệu và hạ tầng đang chiếm lĩnh thị phần áp đảo, thu hút lượng lớn người dùng và dòng tiền.

Lợi nhuận nhờ vậy đổ về tay những chủ thể có khả năng kiểm soát cuộc chơi, từ thuật toán đề xuất đến hệ thống thanh toán khép kín. Điều này làm dấy lên lo ngại về sự tập trung quyền lực kinh tế trong tay một số ít doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nước ngoài, vốn không chỉ nắm thị trường mà còn sở hữu dữ liệu người dùng Việt Nam.

Trong khi đó, phần lớn doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), đặc biệt là ở các địa phương, đang chật vật tìm cách “lên sàn”. Rào cản về chi phí vận hành, năng lực tiếp thị số và khả năng cạnh tranh giá khiến họ dễ trở thành “người đến sau” trong một cuộc chơi khốc liệt, nơi mà mức chiết khấu cao và quảng cáo trả phí gần như là điều kiện tiên quyết để được nhìn thấy.

Người tiêu dùng: hưởng lợi hay phụ thuộc?

Ở góc độ người tiêu dùng, thương mại điện tử mang lại sự tiện lợi chưa từng có. Chỉ vài thao tác chạm, món hàng đã đến tận cửa nhà. Tuy nhiên, đằng sau sự tiện nghi đó lại là hệ sinh thái mà người tiêu dùng dần trở nên phụ thuộc: vào nền tảng, vào dịch vụ giao hàng, vào đánh giá ảo và vào những thuật toán gợi ý định hướng tiêu dùng.

Đáng nói hơn, trong môi trường cạnh tranh gay gắt, không phải lúc nào giá rẻ cũng đi kèm chất lượng tốt. Rủi ro về hàng giả, hàng kém chất lượng, chính sách đổi trả mập mờ và lỗ hổng trong bảo vệ dữ liệu cá nhân đang khiến người tiêu dùng trở thành bên dễ bị tổn thương nhất.

Bức tranh phát triển: Không đồng đều và chưa bền vững

Sự tăng trưởng của thương mại điện tử không đi kèm với sự lan tỏa đồng đều về cơ hội. Khu vực thành thị với hạ tầng số phát triển rõ ràng là mảnh đất màu mỡ hơn cho cả người bán lẫn người mua. Còn ở nông thôn, nơi Internet chưa thực sự phổ cập và kỹ năng số còn hạn chế, thương mại điện tử vẫn là một cánh cửa chưa mở rộng.

Nếu không có chính sách hỗ trợ cụ thể, khoảng cách số sẽ càng nới rộng, khiến thương mại điện tử vốn được kỳ vọng là công cụ bình đẳng hóa thị trường lại trở thành nhân tố tạo thêm bất bình đẳng mới.

Định hình tương lai: Không chỉ là cuộc đua tăng trưởng

Thương mại điện tử là một mũi nhọn trong phát triển kinh tế số nhưng cũng là bài kiểm tra khả năng quản lý và điều phối lợi ích công bằng. Luật Thương mại điện tử đang được nghiên cứu xây dựng trong năm 2025 là cơ hội để khắc phục những lỗ hổng về cạnh tranh, minh bạch thông tin, quản lý dữ liệu và bảo vệ người tiêu dùng.

Quan trọng hơn, tương lai của thương mại điện tử không chỉ nằm ở tốc độ tăng trưởng hai chữ số mà ở khả năng tạo dựng một thị trường số công bằng, minh bạch và thực sự vì người Việt, nơi mà cả doanh nghiệp lớn, nhỏ và người tiêu dùng đều có tiếng nói và chỗ đứng.

Đằng sau đường cong tăng trưởng
Khi thương mại điện tử đã “chiếm sóng”, bài toán không còn là ai dẫn đầu tăng trưởng mà là: ai đang bị bỏ lại phía sau? Và liệu nền kinh tế số mà chúng ta đang xây dựng có đang hướng tới một tương lai bền vững và bao trùm?