Khai thác sức mạnh công nghệ nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản

Việc ứng dụng công nghệ số trong bảo tồn và phát huy di sản văn hóa đang trở thành một hướng đi chiến lược, góp phần hiện đại hóa ngành văn hóa, xây dựng nền tảng dữ liệu quốc gia về di sản và đưa các giá trị truyền thống đến gần hơn với công chúng. Bằng cách kết hợp giữa công nghệ hiện đại và giá trị truyền thống, Việt Nam từng bước tạo ra hệ sinh thái bảo tồn di sản văn hóa mang tính bền vững và dễ tiếp cận.

Trong những năm gần đây, quá trình số hóa di sản văn hóa đã được đẩy mạnh thông qua Chương trình số hóa Di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021-2030. Chương trình đặt mục tiêu số hóa toàn bộ di tích quốc gia đặc biệt, bảo vật quốc gia và di sản phi vật thể tiêu biểu, nhằm phục vụ lưu trữ, nghiên cứu và quảng bá. Cùng với đó, việc xây dựng hành lang pháp lý cho lĩnh vực này cũng có những chuyển biến tích cực. Luật Di sản văn hóa sửa đổi và Luật Dữ liệu (trình Quốc hội thảo luận cuối năm 2024) được kỳ vọng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình chuyển đổi số trong ngành văn hóa.

Các công nghệ nổi bật được ứng dụng

Trong thực tiễn triển khai, nhiều công nghệ mới đã được đưa vào ứng dụng hiệu quả. Công nghệ quét 3D đang được sử dụng tại các di chỉ khảo cổ như Vườn Chuối (Hoài Đức, Hà Nội), cho phép lưu giữ dữ liệu ba chiều chân thực và phục vụ công tác nghiên cứu - phục dựng trong tương lai. Một số bảo tàng lớn như Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã xây dựng tour tham quan trực tuyến 3D kết hợp với công nghệ VR/AR, giúp người xem tiếp cận hiện vật từ xa với trải nghiệm trực quan sinh động.

Bên cạnh đó, các nhóm nghiên cứu và đơn vị công nghệ trong nước cũng bắt đầu tham gia sâu vào quá trình phục dựng di tích bằng công nghệ số. Tiêu biểu là nhóm Sen Heritage đã phỏng dựng toàn bộ kiến trúc chùa Một Cột và chùa Diên Hựu thời Lý bằng công nghệ thực tế ảo, phục dựng đài đèn và tòa Tu di Thích Ca sơ sinh cách đây hơn 1.000 năm từ các tư liệu khảo cổ học, văn bản lịch sử, văn tự cổ, đặc điểm kiến trúc cùng nghiên cứu khoa học, du khách có thể trải nghiệm mô hình chiếu ánh sáng 3D mapping kết hợp với thuyết minh thông minh, trợ lý du lịch ảo và tour VR 360 độ, góp phần làm sống dậy giá trị lịch sử của di tích một cách hiện đại và hấp dẫn hơn.

Ngoài ra, một số địa phương như Quảng Trị đã triển khai hệ thống thông tin tích hợp bản đồ số GIS, quét laser 3D và ứng dụng di động “Di sản văn hóa Quảng Trị”, tích hợp bản đồ, hình ảnh, video, mô hình 3D và VR. Nhờ đó, người dân và du khách có thể tương tác với thông tin di sản từ xa, đồng thời hỗ trợ quảng bá và quản lý di sản hiệu quả hơn.

Thách thức và giải pháp bền vững

Tuy nhiên, quá trình này cũng đặt ra một số thách thức nhất định. Việc số hóa đòi hỏi chi phí cao, cần đội ngũ kỹ thuật được đào tạo bài bản và hạ tầng công nghệ đồng bộ. Ngoài ra, cũng cần lưu ý giữ gìn tính nguyên bản của di sản trong quá trình phục dựng, tránh việc “làm mới” quá mức dẫn đến sai lệch giá trị lịch sử. Một số chuyên gia văn hóa khuyến nghị cần xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật số quốc gia dành riêng cho lĩnh vực bảo tồn di sản, bảo đảm hài hòa giữa tính khoa học và yếu tố văn hóa truyền thống.

Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện, sự kết hợp giữa công nghệ và văn hóa đang mở ra cơ hội mới để bảo tồn và phát huy giá trị di sản một cách hiện đại, bền vững. Việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ không chỉ giúp lưu giữ các giá trị văn hóa dân tộc cho các thế hệ tương lai, mà còn góp phần hình thành ngành công nghiệp văn hóa mới, nâng cao trải nghiệm du lịch, thúc đẩy sáng tạo và tăng cường vị thế văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế.